Pierwszy cytowany fragment pochodzi z jednego z najważniejszych tekstów taoizmu, drugi, późniejszy o ponad dwa tysiące trzysta lat, ze współczesnej literatury popularnej, z powieści kryminalnej pióra Harlana Cobena:
Najpierw fragment „Drogi” (wypisy z Chuang Tzu w ujęciu Thomasa Mertona):
„Oś
Tao pogrąża się w mroku, kiedy ludzie rozumieją tylko jedno z pary przeciwieństw bądź skupiają się wyłącznie na jakimś cząstkowym aspekcie istnienia. Jasne widzenie rzeczy zostaje wtedy zakłócone przez zwykłą grę słów, która wyjaskrawia ten jeden aspekt, a unieważnia całą resztę.
…
Nie ma nic, czego nie dałoby się zobaczyć z perspektywy „nie-ja”. I nic, czego by nie było widać z perspektywy „ja”. … Stąd pochodzi teoria przeciwieństw, które wyłaniają się jedno z drugiego, wzajemnie się warunkując i uzupełniając.
Tak czy owak, po życiu przychodzi śmierć, a po śmierci życie. Możliwe staje się niemożliwe, i odwrotnie. Słuszne obraca się w niesłuszne, a niesłuszne w słuszne – strumień życia zmienia okoliczności, co z kolei sprawia, że zmieniają się rzeczy jako takie. …
…
Dlatego człowiek mądry nie próbuje za pomocą zniewalającej logiki dowodzić tego czy owego, ale widzi wszystko w świetle bezpośredniej intuicji. Własne ograniczenia już go nie krępują, bo bezpośrednia intuicja ujmuje rzeczywistość zarówno od strony „ja”, jak i „nie-ja”. Dzięki temu, mądry dostrzega plusy i minusy każdej spornej racji. Rozumie, że wszelkie przeciwieństwa można ostatecznie sprowadzić do tej samej rzeczy, a jest nią oś Tao.
Kiedy człowiek mądry uchwyci tę oś, zajmuje trwałe miejsce w samym środku koła, podczas gdy „tak” i „nie” ścigają się zaciekle po obwodzie.
Oś Tao przechodzi przez punkt, w którym zbiegają się wszystkie za i przeciw. Ten, kto trzyma się osi, przebywa w nieruchomym centrum, skąd widać wzajemną zależność wszystkich przeciwstawnych sił i ruchów.”
…
Thomas Merton, „Droga Chuang Tzu”, przekład Mieczysław Godyń, Wydawnictwo WAM, Kraków 2005, s. 46-47.
Harlan Coben:
„W życiu dominują szarości.
To problem dla większości ludzi. Łatwiej postrzegać świat jako czarno-biały. Ktoś jest albo dobry, albo zły. … Ekstremizm i przemoc są nieskomplikowane, niepowstrzymane, spektakularne. Racjonalność i rozwaga – trudne, wyczerpujące, nieefektowne.
Brzytwa Ockhama działa odwrotnie w przypadku odpowiedzi: jeśli odpowiedź jest prosta, to niewłaściwa.”
Harlan Coben, „Mów mi Win”, przełożyła Magdalena Słysz, Albatros 2021, wydanie elektroniczne, s. 355.
Powyższe myśli odzwierciedlają moje nastawienie do tak, albo nie. Ani piekło, ani niebo. Ani tak, ani nie. A może taknie.
Taoistyczni myśliciele stworzyli model percepcji oparty na figurze koła; chińscy rzemieślnicy w starożytności wymyślili koło, co zrewolucjonizowało komunikację, transport, rolnictwo, prowadzenie wojen i zmieniło bieg historii. Praktyczne koła ze szprychami zrewolucjonizowały życie ludzi w kręgu śródziemnomorskim; myślenie w konfiguracji koła nie przyjęło się w świecie zachodnim, w którym rządzi Zaratusztra.
Na początku było kółko. Pierwszym słowem moich córeczek było kółko. Rozpoznawały w swoim otoczeniu wszędzie koła, kółka i formy kuliste i wskazywały je z zachwytem małymi paluszkami.